سفر رئیسی به سوریه؛ آغاز فصل جدید روابط تهران - دمشق

 آیت‌الله رئیسی امروز چهارشنبه در سفری بسیار حائز اهمیت راهی دمشق پایتخت سوریه می‌شود که نخستین حضور رئیس جمهور ایران در این کشور پس از آغاز بحران در سال 2011 تاکنون خواهد بود. در طول سال‌های گذشته با رشد سطح روابط و همکاری‌های دو کشور به سطح راهبردی سفر مقامات بلندپایه از دو طرف به پایتخت‌های دو کشور رویدادی پرتکرار در فاصله‌های زمانی کوتاه بوده و حتی بشار اسد رئیس جمهور سوریه با وجود سفرهای محدود خارجی بارها در تهران حضور یافت اما مطمئناً بازدید رئیس جمهور ایران از دمشق دارای اهمیت بسزایی است و نقطه عطفی در مسیر همکاری‌های دو کشور می تواند باشد.

گامی مهم در تقویت اتحاد راهبردی ایران و سوریه

سفر آیت الله رئیسی به سوریه در شرایطی صورت می‌گیرد که با پیروزی قاطع ملت و دولت سوریه در مقابله با بحران 10 ساله داخلی و ناکام گذاشتن توطئه‌های پیچیده خارجی در همکاری با متحدانی همانند ایران و روسیه، موجی از گشایش‌های دیپلماسی منطقه ای برای دمشق بوجود آمده و کشورهای عربی و اسلامی یکی پس از دیگری در حال ازسرگیری روابط خود با دولت سوریه هستند و حتی احتمال بازگرداندن کرسی این کشور در نشست آینده اتحادیه عرب در خاک عربستان سعودی بسیار محتمل است.

در این میان ایران به عنوان مهمترین شریک و متحد منطقه ای سوریه همواره از روند آشتی اعراب با دولت سوریه، رفع تحریم‌های اقتصادی ظالمانه علیه آن و هرگونه ابتکارات سیاسی که در خدمت حفظ استقلال، برقراری ثبات، تمامیت ارضی و منافع ملت سوریه باشد حمایت کرده است. از این رو سفر آیت الله رئیسی به دمشق در این برهه را باید به نوعی گرفتن جشن پیروزی کامل ملت و دولت سوریه دانست.

از طرف دیگر سفر رئیس جمهور ایران به دمشق نشانگر آن است که تهران متحد اصلی و راهبردی سوریه است و سطح روابط سیاسی دو کشور با دیگر بازیگران منطقه ای و بین المللی قابل قیاس نیست و تصور بدیل‌سازی برای سوریه از طریق تنش‌زدایی‌های اخیر کاملاً خام اندیشانه است.

در سفر سال گذشته بشار اسد به تهران که رئیس جمهور سوریه با مقام معظم رهبری دیدار داشتند، در کلام رهبری این بود کسانی که در دوره بحران در جبهه مقابل دولت سوریه بوده‌اند، اینها نمی‌توانند شرکای صادقی در دوران صلح باشند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با پیشبینی دقیق از چنین روزهایی در اظهار دوستی و محبت برخی کشورهایی که در سالهای گذشته در جبهه مقابل سوریه قرار داشتند، به رئیس جمهور سوریه تأکید کردند: «باید از تجربه‌های گذشته، خط آینده را روشن کرد».

به طور حتم روابط با متحدانی که در شرایط بحرانی در کنار دولت بحران زده می‌مانند و هزینه این همراهی را می‌پردازند بسیار متفاوت با کشورهایی است که تنها در شرایط صلح اظهار دوستی می‌کنند و به‌محض اینکه علائم یک بحران در یک کشور دیگر پدیدار شد، ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی‌اشان را تخلیه می‌کنند. بس در چنین شرایطی اگر صلح شود، نمی‌توان به آن کشور که در سختی کشور دیگر را تنها گذاشته، اعتماد کرد؛ چراکه زیرساخت‌هایی که در دوران صلح ایجاد می‌شود، با اندک عارضه‌ای دچار بحران و تنش می‌شود.

از نگاه تهران، سوریه مزایای استراتژیک فراوانی برای ایران دارد که از میان آن ها می توان به مواردی چون استقرار سوریه به عنوان دروازه استراتژیک به سوی جهان عرب، خط مقدم مواجهه با اسرائیل و شاید مهمتر از همه یک پل ارتباطی مهم برای دسترسی به حزب‌الله لبنان اشاره کرد.

رشد همکاری‌های اقتصادی متناسب با اتحاد سیاسی و امنیتی

سوریه با گذر از بحران اکنون به دوره بازسازی وارد شده است و نیازمندی‌های اقتصادی بسیاری دارد و عملاً بازار بسیار بکر و پررونقی برای بهره‌برداری است.

سال ۹۳، بشار اسد رئیس جمهور سوریه پیشنهاد حضور ایران در بازسازی خرابی‌ها و زیرساخت‌های کشورش را به مقام های ایرانی ارائه کرد. در همان زمان اعلام شد اسد با توجه به حمایت ایران از مردم سوریه در برابر تجاوز تروریست‌ها و دشمنان مقاومت، ایرانی‌ها را برای بازسازی این کشور ارجح می‌داند.

در این میان به رغم روابط راهبردی و عمیق دیپلماتیک میان دو کشور طی دهه های گذشته، ایران در رشد سهم خود از بازارهای سوری و در دست گرفتن پروژه های بازسازی در این کشور در پی افول داعش به اندازه ظرفیت‌های موجود در سوریه قدرتمند عمل نکرده است.

اما با روی کار آمدن دولت آیت الله رئیسی و در اولویت قرار گرفتن دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای در راس اهداف دستگاه سیاست خارجی، تلاش‌ها برای افزایش مراودات تجاری و اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های توسعه همکاری‌های اقتصادی با سوریه به طور چشمگیری رشد داشته است و طبیعتاً سفر آیت الله رئیسی می تواند گام بسیار مهمی در اجرای این خواسته دو طرفه باشد. بهمن ماه سال گذشته نیز رئیسی در دیدار با علی محمود عباس» وزیر دفاع سوریه اعلام کرد: در دوران بازسازی نیز ایران آماده است با تقویت همکاری‌های همه‌جانبه اقتصادی در کنار سوریه باشد.

به گزارش گمرک ایران، میزان صادرات ایران به سوریه در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰۰ میلیون دلار بوه است و در ۵ ماهه سال ۱۴۰۱ به ۹۳ میلیون دلار رسید که عمدتا شامل محصولات صنعتی چون توربین بخار، تجهیزات و ماشین آلات پزشکی، دارو و رادیو دارو، مفتول، محصولات سرامیکی، تجهیزات الکترونیکی و آلومینیوم بوده است. رقمی که اگرچه رشد داشته اما همچنان با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور بسیار ناچیز است. با آغاز روند بازسازی سوریه و نیاز این کشور به اجرای پروژه هایی در زمینه های ساخت‌وساز مسکن، فرودگاه، نیروگاه، سیستم‌های آبرسانی، جاده‌سازی و سدسازی ، انتظار می‌رفت ایران با سرعت عمل بالاتری وارد میدان عمل شود و با توجه به صادرات گسترده محصولات ساختمانی از ایران، این کشور باید در صدر کشورهای حاضر در روند بازسازی سوریه حضور داشت.

این در حالی است که برای مثال ترکیه حدود ۲۰ در صد از بازارهای سوری را در اختیار دارد و به گزارش خبرگزاری آناتولی صادرات ترکیه به سوریه در سال ۲۰۲۱ حدود ۱ میلیارد و ۹۶ میلیون دلار بوده است که عمدتا شامل مواد نفتی تصفیه شده، آرد گندم و خوراک دام بوده است؛ و یا حجم صادرات امارات به سوریه در سال گذشته ۶۶۷ میلیون دلار بوده است.

بر این اساس باید گفت تقویت همکاری‌های اقتصادی در محوریت اهداف سفر رئیسی به دمشق قرار دارد. در همین راستا رئیس جمهوری اسلامی ایران در این سفر در نشست مشترک تجار ایران و سوریه حضور یافته و با آنان به گفتگو و تبادل نظر خواهد پرداخت تا مشکلات و نیازمندی‌های این حوزه بهتر برطرف گردد و مسیر توسعه همکاری‌های اقتصادی هموارتر شود.

در حال حاضر مهرداد بذرباش وزیر راه و شهرسازی به عنوان یکی از وزرای تیم اقتصادی دولت ریاست کمیسیون مشترک ایران و سوریه را عهده دار است. بذرپاش چندی پیش به دمشق سفر کرد و در این سفر توافق جامع اقتصادی میان دو کشور امضا شد. اقدامی که به نظر می‌رسد گام مهمی در رشد همکاری‌های اقتصادی در آینده نزدیک داشته باشد. وزیر راه و شهرسازی ایران طی مصاحبه با خبرنگاران در این سفر گفته بود: بازار سوریه برای کالاها و تولید کنندگان ایران بازار جذابی است همچنین بازار ایران نیز می‌تواند بازار مناسبی برای کشور سوریه باشد تا به زودی تراز دو کشور در بخش اقتصادی به تراز مناسبی برسد». از سوی دیگر زهیر خزیم، وزیر حمل و نقل سوریه در دیدار با بذرپاش با اعلام افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری بنادر لاذقیه و طرطوس از برنامه ریزی برای افزایش مبادلات دریایی ایران و سوریه تا ده میلیون تن کالا خبر داد.

به گفته کارشناسان اقتصادی با توجه به هزینه بر و زمانبر بودن ترانزیت دریاپایه، تکمیل دالان تجاری ایران-عراق - سوریه و مدیترانه به عنوان بخشی از کریدور شرق - غرب، هزینه ارسال کالاها از ایران به سوریه را به شدت کاهش پیدا خواهد داد. این کاستی می‌تواند با تقویت گذرگاه قائم – بوکمال میان سوریه و عراق جبران شود.

در مجموع سفر آیت الله رئیسی به دمشق ضمن اینکه جشن پایان کامل بحران سوریه می‌باشد به باز شدن فصل جدیدی از روابط راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه کمک شایانی خواهد کرد.